Тэдгээрийн хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, түүний үр дүн

                           ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН

                             2025 ОНЫ НАМАРЖИЛТЫН ЦАГ ҮЕИЙН МЭДЭЭЛЭЛ

2025.10.24                                      

Малчин өрх – 6105

Мал бүхий өрх – 1428

Малчдын тоо – 9079 /Эрэгтэй 5215, Эмэгтэй 3864/

16-34 насны 1855, 35-59 насны 5383,

55 ба түүнээс дээш 1841 малчинтай

Намаржилтын нөхцөл байдал:

Аймгийн хэмжээнд намаржилт хэвийн, нийт бэлчээрийн 60 хувь нь өвстэй, 40 хувь нь дунд зэрэг, нутгийн төв хэсгээрээ бага зэрэг цасан бүрхүүлтэй, 6105 малчин өрхөд 2,5 сая толгой мал намаржиж байна. Малын тарга хүчийг нэмэгдүүлэн чамбайруулж байна.

2025-2026 оны өвөл 2,0 сая гаруй толгой мал сүрэг өвөлжих урьдчилсан төлөвтэй, 250,0 мян толгой малыг зах зээлийн эргэлтэд оруулж, 240,0 мян толгой малыг хүнсэнд хэрэглэнэ.

Өвөл хаврын бэлчээрийн даац багтаамж : 2025-2026 оны өвөл-хаврын бэлчээрийн даац багтаамжийг аймгийн хэмжээнд тооцоолж гаргасан дүнгээр нийт нутгийн 80 хувьд хүрэлцээтэй, 20 хувьд даац хэтэрч гарлаа.

Өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэл ажил:

Хөдөө аж ахуйн салбарын 2025-2026 оны өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэл хангах зарим арга хэмжээний тухай Засгийн газрын 2025 оны 56 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлэх хүрээнд аймгийн Засаг даргын захирамжаар ажлын хэсэг байгуулагдаж, Хөдөө аж ахуйн салбарын 2025-2026 оны өвөлжилтийн бэлтгэл хангах тухай аймгийн Засаг даргын 04 тоот албан даалгавар, өвөлжилтийн бэлтгэл хангах аймгийн ажлын төлөвлөгөө гарч, хэрэгжилтийг ханган ажиллаж байна.

Өмнөговь аймаг нь Мал аж ахуйн салбарын 2025-2026 оны өвөлжилт,

хаваржилтын бэлтгэлийг 89,7% хангаж ажиллаа.

• Аймгийн хэмжээнд 2,0 сая толгой мал өвөлжинө. Нийт малыг хонин толгойд шилжүүлснээр 3,2 сая толгой мал өвөлжиж хаваржина. 52,7 мян толгой мал отроор өвөлжиж хаваржина.
• Бэлчээрийн хүрэлцээ хангамж 85.0%
• Өөр аймагт 30 өрхийн 12,0 мян толгой мал, өөрийн аймгийн бусад сумдад 163 өрхийн 34,4 мян толгой мал, нийт малчин өрхийн 3,2 хувь нь 193 малчин өрх отроор өвөлжинө.
• Байран тэжээлд 692 толгой мал орох бол
• Нэмэгдэл тэжээлд 152,9 мянган толгой мал орохоор, нийт мал сүргийн 7,9%-г эзлэж байна.
• Малчдын түвшинд бэлтгэх өвс, тэжээлийн даалгаварыг 89,2%
• Аймаг, сумын аюулгүйн нөөцийн өвс, тэжээлийн бэлтгэлийг 99,7%
• Ашиглахад бэлэн бэлчээрийн уст цэг 4826 буюу нийт уст цэгийн 86,5%,
• Усаар хангагдсан өрхийн тоо 5325 буюу нийт малчин өрхийн 87,2%
• Улс, орон нутгийн төсвийн 1,1 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалтаар 32 инженерийн хийцтэй худаг шинээр гаргах ажил хийгдэж, 13 инженерийн хийцтэй худагт нарны эрчим хүчээр ажилладаг ус өргүүр суурилуулан, 100% гүйцэтгэлтэй байна.
• Малын хашаа хорооны хангамж 95.2%, шинээр бодын 18, богийн 21 хашаа барьсан.
• Мал эмнэлгийн арга хэмжээ 97.3%
• Малчин өрхийн хувийн бэлтгэл 91.9% хангасан.

Зудын урьдчилсан төлөв:

Өмнөговь аймгийн ихэнх нутгаар буюу 91 хувьд маш бага, бага эрсдэлтэй байгаа бол нутгийн 5 хувьд дунд зэргийн эрсдэлтэй, 4 хувьд их эрсдэлтэй гэж тооцоологдсон байна. Сүүлийн хоёр жил олон жилийн дунджаас ахиу хур тунадас орж бэлчээрийн ургамлын ургалт сайн байснаас өнгөрсөн өвөл болон энэ жилийн зуншлага, намаржилт сайн байж зудын эрсдэл харьцангүй бага хувьтай гарлаа.

Өвс, тэжээлийн бэлтгэл, нөөц:

Засгийн газрын 56 дугаар тогтоолын дагуу аймгийн аюулгүйн нөөцөд өвс 100 тн, тэжээл 26 тн, 15 сумын аюулгүйн нөөцөд өвс 835 тн, тэжээл 520 тн, 6105 малчин өрхийн бэлтгэл өвс 4098 тн, гар тэжээл, үйлдвэрийн тэжээл 1369 тн, хужир шүү 2507 тн бэлтгэн нөөцөлсөн.

Манлай сум өвс, тэжээл хадгалах агуулах савгүй, бусад сумд тодорхой хэмжээгээр өвс тэжээл нөөцлөх өвсний саравч, тэжээлийн агуулахтай. Аймгийн аюулгүйн нөөцийн тэжээлийн агуулах байхгүй. Манлай, Цогт-Овоо сум, Аймгийн аюулгүйн нөөцийн агуулах савтай болохоор ирэх оны төсөвт санал хүргүүлээд байна.

Мал төллөлт, төл бойжилт: Аймгийн хэмжээнд 2025 оны 09-р сарын 30-ны байдлаар 952,1 мянган хээлтэгч малын 74,4 хувь буюу 708,2 мянган хээлтэгч мал төллөж үүнээс ингэ 27899 гүү 22452, үнээ 7491, хонь 220789, ямаа 429591 хээлтэгч төллөж, гарсан төл 100.0 хувь бойжиж байна. Бойжиж буй төл: Нийт- 710835 толгой, Ботго-27880, унага-22446 тугал-7491, хурга-221889, ишиг-431129 толгой төл бойжиж байна.

Том малын зүй бус хорогдол: 2025 оны 09-р сарын 30-ны байдлаар нийт малын 0.08 хувь буюу 1534 мал хорогдож үүнээс тэмээ-103, адуу-38, үхэр-16, хонь-280, ямаа-1097 толгой мал хорогдсон байна.

Отор нүүдэл: Аймгийн хэмжээнд 193 өрхийн 46,4 мян толгой мал сүрэг оторлож байна. Гадны аймгийн нутагт 30 өрхийн 12,0 мян толгой мал, өөрийн аймгийн бусад сумдын нутагт 163 өрхийн 34,4 мян толгой мал оторлож байна.  Дундговь аймагт 10 өрх, Өвөрхангай аймагт 9 өрх, Баянхонгор аймагт 4 өрх, Дорнод, Сүхбаатар, Говьсүмбэр, Төв, Дорноговь аймгуудад 1-2 өрх оторлож явна.

Мал аж ахуйн чиглэлээр:

Малын генетик нөөцийн тухай хуулийн 18.3.4 заалт, аймгийн хэмжээнд бог малын хээлтүүлэгч тохироогоор 7760 толгой дутагдалтай байгаагаас дутагдалтай өсвөр хээлтүүлэгч бэлтгэх чиглэлээр Цогт-Овоогийн улаан омгийн ямааны өсвөр хээлтүүлэгч бэлтгэн нийлүүлэхээр “Шүтээн авзага трейд” ХХК гэрээг байгуулан, 170 өсвөр хээлтүүлэгчийг бэлтгэж, 15 суманд хүлээлгэн өгсөн.

Чинээлэг малчин өрх хөтөлбөрийн хүрээнд Удам залгасан залуу малчдыг дэмжиж 15 сумын 30 залуу малчин өрхийг сургалтад хамруулж, 5 ханатай шалтай өргөө цагаан гэр олгосон.

Малчдын хөдөлмөр хөнгөвчлөх ажлын хүрээнд 21 ингэний цахилгаан саалтуурыг “Авид намгүр инженеринг” ХХК нийлүүлж, 15 сумын 21 тэмээчин өрхөд олгосон.

Нутгийн шилмэл сүрэг Зурамтайн цагаан ямаа, Говь шанхайн адууны судалгааны ажил үргэлжилж байна.

Тэмээний баяр, Сайханы сарлаг, Шилмэл мал шалгаруулалт арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулж, Улсын шилмэл мал шалгаруулалт арга хэмжээнд амжилттай оролцсон.

Жижиг дунд үйлдвэрлэл: Аймгийн ЖДҮ эрхлэгч нарт хөнгөлөлттэй зээлийг 2022 онд 5 тэрбум, 2023 онд 4 тэрбум, 2024 онд 1 тэрбум төгрөгөөр 87 аж ахуй нэгжийг санхүүжүүлэн бизнесээ эхлүүлэх, өргөжүүлэх боломжийг олгож, 480 ажлын байр шинээр, 176 ажлын байрыг хадгалах боломжоор хангасан.

2025 онд нийт 5 тэрбум төгрөгийг ЖДҮ-ийн хөнгөлөлттэй зээлийг олгохоор төсөвлөсөн. Журмын шаардлага хангасан 50 аж ахуйн нэгжид 8.2 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгогдож байна. Үүнээс 41 аж ахуйн нэгжийн 6,309,050,000 төгрөгийн санхүүжилтийн гүйлгээ хийгдсэн ба үлдсэн 9 аж ахуйн нэгж гэрээ байгуулах материал бүрдүүлэх, гэрээ баталгаажуулах ажил хийгдэж байна.

Шинэ хоршоо хөдөлгөөн: “Шинэ хоршоо хөдөлгөөн”-ий хүрээнд Говийн бүсийн (Говьсүмбэр, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь) 2832 малчин, 881 хоршоо нийт 101,8 тэрбум төгрөгийн зээл авчээ. Үүнээс 5,7 тэрбум төгрөгийн зээлийн эргэн төлөлт хийгдсэн байна. “Шинэ хоршоо хөдөлгөөн”-ий хүрээнд Говийн бүсэд олгосон зээлийн чанар хэвийн, хугацаа хэтэрсэн зээл байхгүй байна.

“Шинэ хоршоо хөдөлгөөн”-ий хүрээнд Өмнөговь аймгийн хэмжээнд 155 хоршоо шинээр байгуулагдаж, 293 малчин зээлд хамрагдаж, 11,9 тэрбум төгрөгний зээл авсан байна.

Хүнсний хангамж: Даланзадгад сумын хүн амын 2025 оны хавар, зуны улирлын махны хэрэглээг хангах, махны хомсдол, үнийн хөөргөдөл үүсгэхгүй байх, үнийг тогтворжуулахад зориулж 130 тонн махыг нөөц бүрдүүлж бэлтгэсэн. Нийт махны 20 хувь нь үхрийн мах, 30 хувь нь хонины мах, 50 хувь нь ямааны мах бөгөөд 1 килограмм нөөцийн үхрийн махыг 10500₮, хонины махыг 8500₮, ямааны махыг 7500 төгрөгөөр Даланзадгад сумын 12 дэлгүүрт 2025 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдрөөс 6 сарын 10-ны хооронд худалдан борлуулсан. Махны хомсдолд ороогүй.

2026 оны хавар, зуны улиралын махны хэрэглээг хангах зорилгоор нөөцийн мах арга хэмжээг дахин зохион байгуулахаар төлөвлөөд ажиллаж байна.

Бэлчээрийн менежментийг сайжруулах:

Аймгийн 2024 оны газрын нэгдмэл сангийн тайлангаар Хөдөө аж ахуйн эдэлбэр газар 15,6 сая га, бэлчээрийн газар нь 14,7 сая га буюу 89,3 хувийг эзэлж байна.

100 га бэлчээрийн талбайд нийт мал сүргийг хонин толгойд шилжүүлснээр 21 толгой ноогдож байна. 2025 онд тэжээлийн ургамал тариалалтыг нэмэгдүүлэх, хөгжүүлэлт, судалгааны ажил хийгдэнэ.

Цөлжилттэй тэмцэх, газрын доройтлыг бууруулах чиглэлээр Ажлын хэсгийн гишүүд, мэргэжилтэнүүд болон залуу малчдыг хамруулсан 4 удаагийн хэлэлцүүлэгт оролцоод байна.

Аймгийн хэмжээнд бэлчээрийн ургац тогтоолтын ажлыг Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газар, Ус цаг уур орчны шинжилгээний төвтэй хамтран хийсэн. Аймгийн бэлчээрийн ургац бага нь 0,2-0,9 цн, дундаж нь 1-3,8 цн, их нь 5,4-10,4 цн байна.

Бэлчээр усжуулалт:

Өмнөговь аймгийн 2024 оны жилийн эцсийн худгийн тоо ашиглалтын тайлангаар нийт 6088 худаг үүнээс өрөмдмөл -1383, богино яндант 271, бетон хашлагат уурхайн 333, энгийн уурхайн 4101 худаг, үүнээс төв сууринд 284, бэлчээрт 5581, ойжуулалтанд 65, ашиглалтгүй 158 худаг байна. Аймгийн бэлчээр усжуулалт 64 хувьд хүрсэн.

2025 онд улсын төсвийн 61,9 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалтаар 2, орон нутгийн хөгжлийн сангийн 957,4 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалтаар 30 инженерийн хийцтэй худаг шинээр гаргаж, бэлчээрийн 13 худгийг засварлан тоноглох ажлыг хийж гүйцэтгэн, бэлчээр усжуулалтыг 65 хувьд хүргэнэ.

Газар тариалангийн чиглэлээр:

Өмнөговь аймгийн хэмжээнд нийт 214.7 га талбайд тариалалт хийж төмс 429.04тн, хүнсний ногоо 637.47тн, тэжээлийн ургамал 169.2тн, жимс, жимсгэнэ 18.36тн нийт 1254.07тн ургац хураан авсан.

Хяналт шалгалтын чиглэлээр :

Манай газраас 10 сард сумын ХАА-н салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг шалгах, Жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээг хөгжүүлэх сан, Хоршоо хөгжүүлэх сангийн үйл ажиллагаатай танилцах, сангийн эргэн төлөлтийг сайжруулах талаар мэргэжил арга зүйгээр хангах, Хөдөө аж ахуйн тасгийн үйл ажиллагаатай танилцах, салбарын хэмжээнд дагаж мөрдөж байгаа хууль, дүрэм журам, тогтоол шийдвэрийн хэрэгжилт, хангасан байдалтай танилцах зэрэг ажлын үр дүнг үнэлж,  аймаг, сумын удирдлагуудыг  бодит  мэдээллээр хангах зорилготой 14 суманд хүрч ажилласан.

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Салбарын улсын ерөнхий байцаагчийн баталсан 08-00-02/35 дугаартай удирдамжийн хүрээнд 10 сард 13 сумдыг хамруулан 56 аж ахуй нэгжид төлөвлөгөөт бус хяналт шалгалт хийж 7351 ширхэг, 666 нэр төрлийн 44,762,742 (дөчин дөрвөн сая долоон зуун жаран хоёр мянга долоон зуун дөчин хоёр) төгрөгийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг хурааж, сумын орон тооны бус зөвлөлд хүлээлгэн өгч ажиллалаа. Холбогдох аж, ахуй нэгжүүдэд Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу 42,000,000 (Дөчин хоёр сая) төгрөгийн торгуулийн арга хэмжээ авч,  улсын байцаагчийн албан даалгавар, албан шаардлага хүргүүлэн хэрэгжилтийг хангуулан ажиллаж байна.

2026 онд төлөвлөгөөт хяналт шалгалтад хамрагдах объектын эрсдэлийг үнэлж төлөвлөгөөг холбогдох ахлах байцаагчид хүргүүлсэн.

2025 онд хийж хэрэгжүүлж буй ажлууд

• Чинээлэг малчин өрх хөтөлбөрийг үргэжлүүлэн хэрэгжүүлэх Үүнд:
  • Бойжсон ботго тутамд мөнгөн урамшуулал олгох
  • Удам залгасан залуу малчин өрхийг дэмжих
  • Дутагдалтай өсвөр хээлтүүлэгчийг нөхөн тавих
  • Малчдын хөдөлмөр хөнгөвчлөх ажлыг хэрэгжүүлэх
  • Нутгийн шилмэл сүргийн судалгааны ажлыг үргэлжүүлж, омгоор батлуулах
  • Шилмэл мал шалгаруулалт
• Нутгийн үйлдвэрлэгч хөтөлбөрийг шинэчлэн батлуулж хэрэгжүүлэх
• Бэлчээрийн менежментийг сайжруулах
• Бэлчээр усжуулалтын 2 дугаар аяныг үргэжлүүлэх
• Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих
• Газар тариалан эрхлэгчдийг дэмжин ажиллах
• Хүнсний хангамж аюулгүй байдал үндэсний хөдөлгөөнийг үргэлжлүүлэх
• Шинэ хоршоо хөдөлгөөнийг үргэлжлүүлэх
• Уламжлалт арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулах

Хүлээгдэж байгаа ажлууд

• Малчдын зөвлөгөөн зохион байгуулах
• 2026 оны төсвийн төсөлд санал өгөх
• Говь шанхайн адууны намрын хянан магадлагааны ажил
• Зурамтай цагаан ямааны намрын судалгааны ажил
• Улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар бэлчээрт шинээр гаргасан инженерийн хийцтэй худгийн ажлын гүйцэтгэл хүлээн авах ажил
• Нөөцийн мах бэлтгэх ажил
• Урьдчилан сэргийлэх хяналт шалгалтын ажил
• Жилийн эцсийн мэдээ тайлангийн хэрэгжилт гаргах, тайлагнах

АЙМГИЙН ХҮНС, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ГАЗАР